Pytają mnie klienci – po co nam te kary umowne? Jeszcze kontrahent się wystraszy i nie będzie chciał z nami podpisywać umów.

W związku z tym, że na przestrzeni kilkunastu lat pracy prawniczej nie raz na takie pytanie udzielałam odpowiedzi, uznałam, że to temat niezmiennie aktualny i warto go przybliżyć.

Kara umowna to kwota do zapłacenia przez kontahenta, który nie wykonał zobowiązania lub wykonał je nienależycie, można ją wprowadzać do wszystkich rodzajów umów.

Sankcja w postaci kary umownej winna być określona poprzez wskazanie konkretnej kwoty pieniężnej i zastrzegana na wypadek naruszenia istot­nych postanowień umownych, tj. takich, któ­rych naruszenie spowoduje powstanie szko­dy w naszym majątku.

Strony nierzadko negocjują cel wprowadzenia i wysokość kar umownych. Warto wówczas korzystać z pomocy prawnika, któremu dokładnie należy określić przedmiot umowy i opisać sposób jej realizacji, dzięki czemu adwokat lub radca prawny jest w stanie doradzić klientowi czy warto zastrzegać kary umowne, a jeśli tak, to w jakiej wysokości, podpowie także, jaka winna być maksymalna kwota kary umownej, po osiągnięciu której przestaniemy ją naliczać.

Trzeba pamiętać, że prawnik może zaproponować optymalne rozwiązania w zakresie kar umownych tylko wówczas, gdy zna przedmiot umowy, specyfikę danej branży i oczekiwania klienta co do sposobu kształtowania jego relacji z konrahentem. Musi też wiedzieć, czy klient dostrzega ryzyko niewywiązania się przez konthanenta z umowy oraz czy niewykona­nie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przyczyni się do powstania szkody w majątku klienta.

CEL WPROWADZANIA KARY UMOWNEJ

Kara umowna stanowi rodzaj zryczałtowanego odszkodowania, które ustalane jest przede wszystkim po to, by wierzyciel mógł w łatwiejszy i szybszy sposób (bez procesu sądowego) naprawić szkodę powstałą w jego majątku w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Kara umowna może jednak być także wprowadzona do umowy nie dla realizacji celu odszkodowawczego, a wyłącznie prewencyjnie. Nie musi powstać szkoda w majątku uprawnionego, by kara umowna została skutecznie przezeń zastrzeżona, a następnie naliczona.

JAK OKREŚLAĆ WYSOKOŚĆ KAR UMOWNYCH?

Przepisy Kodeksu cywilnego nie zawierają postanowień co do wysokości kar umownych.

Sądy zaś wskazują, że wysokość ustalonej przez strony kary umownej nie powinna prowadzić do nieuzasadnionego wzbogacenia wierzyciela, jednocześnie jako jej górną granicę wskazuje się wartość wynagrodzenia ustalonego w umowie, na podstawie której dochodzona jest kara.

CZY MOŻNA ZMNIEJSZYĆ WYSOKOŚĆ KARY UMOWNEJ?

W orzecznictwie wskazuje się, że ustalona przez strony kara umowna jest oceniana jako rażąco wygórowana, gdy istnieje rażąca dysproporcja między wysokością tej kary a wysokością uszczerbku, który poniósł wierzyciel na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika.

Dochodząc zapłaty kary umownej wierzyciel nie musi wykazywać poniesienia szkody ani jej wysokości (wierzycielowi należy się kara umowna, nawet gdy nie poniósł żadnej szkody).

Z kolei oceniając żądanie dłużnika zmniejszenia kary umownej – miarkowania kary – sąd bierze pod uwagę, czy wierzyciel w ogóle poniósł szkodę, a jeśli tak, to jaki jest jej stosunek do wysokości kar umownych.

Oceniając żądanie miarkowania kary umownej z uwagi na jej rażące wygórowanie, porównuje się także karę umowną do wartości całej umowy, czyli do wynagrodzenia przewidzianego za wykonanie umowy, a także stosunek tej kary do wartości spełnionego już przez dłużnika świadczenia.

Przy rozpoznawaniu sprawy o zmniejszenie kary umownej sąd ma też na uwadze stopień winy dłużnika, jeżeli na tej zasadzie oparta jest odpowiedzialność z tytułu kary umownej. W przypadku kary umownej zastrzeżonej za opóźnienie, sąd bierze pod uwagę przyczyny opóźnienia w wykonaniu przedmiotu umowy.

Uwzględnienie wniosku dłużnika o miarkowanie kary umownej zależy od całokształtu postanowień umowy oraz przyczyn, które spowodowały nienależyte wykonanie zobowiązania, leżących zarówno po stronie dłużnika, jak i wierzyciela.

Dlatego ustalając wysokość kary należy wziąć pod uwagę przedmiot i zakres umowy, przewidywaną wysokość szkody oraz okoliczności dotyczące dłużnika, w tym ewentualną dotychczasową współpracę i sposób wykonywania zawartych z nim umów.